Tema 3. O sector primario - 3ºESO (pdf)

Tema 3. O sector primario

3.1. O sector primario nos nosos días

O sector primario comprende as actividades que proporcionan produtos directamente da natureza: a agricultura, a gandaría, a pesca e a explotación forestal. Son actividades moi importantes, principalmente porque moitas delas constitúen a base da nosa alimentación.

Para comezar debemos diferenciar tres conceptos que están relacionados:

➔    O termo agrícola refírese á agricultura.

➔    O termo agrario é máis amplo, fai referencia á explotación do campo en actividades como a agricultura, pero tamén a gandaría ou a explotación forestal.

➔    O termo rural é oposto a urbano, é dicir en xeral a vida humana fora das cidades.

O sector primario foi hai uns séculos o predominante na economía humana, pero hoxe so ocupa algo máis do 30% da poboación activa do planeta, e a porcentaxe descende a medida que os países se mecanizan. Porén, esta cifra media esconde diferencias moi grandes entre países:

●       Nos países desenvolvidos, o sector primario emprega entre o 1 e o 6% da poboación activa, e representa menos dos 4% do PIB. Ao mesmo tempo, é un sector cunha enorme produtividade, moi mecanizado, de xeito que a súa produción se duplicou nos últimos trinta anos.

●       En países en desenvolvemento, este sector ocupa a metade da poboación e corresponde a máis do 10% do PIB. Nos países máis pobres, sobre todo en África subsahariana, estas cifras son aínda máis esaxeradas. Pero ao dispoñer de técnicas de cultivo tradicionais a produción é moi baixa e moi dependente do clima, polo que non sempre chega a cubrir as necesidades alimentarias da poboación, que ademais medra a un ritmo moi grande na actualidade.

Un dos efectos da mecanización do campo nos países desenvolvidos é que se precisa menos cantidade de man de obra, ao tempo que a poboación medrou considerablemente nos primeiros anos. Por iso, unha das saídas para esta situación foi o abandono do agro para desprazarse ás cidades, onde se poden atopar outros traballos. Este fenómeno coñécese como éxodo rural, e nos últimos tempos vense intentando compensar con iniciativas alternativas que buscan darlle novos usos ao espazo rural, como pode ser:

✔      O turismo rural.

✔      As plantas de produción de enerxía (eólica, solar...).

✔      O pluriemprego (combinando o traballo no campo con outros a media xornada).

 

1.     Que tipo de actividade é a tala de árbores madeireiros? Está no sector primario?

2.     Como se chama o movemento da poboación dos pobos cara ás cidades? Cita tres medidas que serven para frealo.

3.2. Os factores físicos da paisaxe agraria

As actividades agrarias transforman a paisaxe natural, dando orixe a unha paisaxe agraria, que pode adoptar diversos aspectos. Esta diversidade é froito da combinación de varios elementos: forma e tamaño das leiras, sistemas de cultivo, variedade das especies cultivadas, gandaría, repoboacións arbóreas, tipo de hábitat…

Dentro das actividades agrarias, a máis importante é a agricultura, xa que é fonte de alimento tanto para o home como para o gando. O traballo da terra permitiu aos pobos nómadas transformarse pouco a pouco en sedentarios, dende hai uns 12.000 anos (Neolítico), e vense practicando en case todos os lugares habitados do planeta, aínda que esta condicionada por unha serie de factores físicos e humanos que poden chegar a limitala ou impedila.

Os factores físicos da agricultura eran moito máis importantes no pasado, e hoxe podense compensar cos avances tecnolóxicos. De todos modos, continúan a ter unha gran influencia, sobre todo en sociedades pouco tecnificadas:

❖     O relevo: as temperaturas descenden a medida que aumenta a altitude, o que limita o desenvolvemento das especies a partir dos 200 m. Tamén é imposible cultivar terras cunha inclinación superior aos 10º. Por iso, a agricultura esténdese en xeral por chairas e vales, e é menos productiva en zonas de montaña.

❖     O clima: cada planta necesita unhas determinadas condicións de temperatura, insolación e humidade para poder crecer. Por iso, en cada zona climática danse mellor uns cultivos ca outros. Ademais, hai factores climáticos que impiden a agricultura. Os cultivos non se desenvolven en lugares con temperaturas moi altas (por riba dos 45 ºC), baixas (polo xeral, por debaixo dos 10 ºC) e en zonas con chuvias moi escasas ou excesivas.

❖     O solo: cada planta necesita un terreo cunhas características axeitadas. O tamaño dos grans de terra e a súa porosidade condicionan a cantidade de osíxeno do terreo e a súa capacidade para reter auga. Ademais, cada terreo ten unha composición química e biolóxica que determina o seu grao de acidez e a súa riqueza en nutrientes minerais e materia orgánica.

➢     Os solos arxilosos teñen un gran moi fino e compacto. Son ricos en nutrientes, pero enchárcanse con facilidade. Por iso esixen un bo sistema de drenaxe para evitar que as plantas apodrezan.

➢     Os solos areentos son de gran groso e moi solto. Non reteñen a auga e os nutrientes que moitas plantas necesitan, polo que deben ser regados con frecuencia.

➢     Os solos limosos son de gran medio e pouco compacto. Atópanse nas veigas ou chairas na beira dos ríos, e é de gran calidade para a agricultura, xa que retén a auga e os nutrientes sen encharcarse.

 

3. Realiza un esquema no que figuren os tres elementos físicos da paisaxe agraria. Especifica os límites do relevo e cada tipo de solo e clima (indicando se é beneficioso ou prexudicial para a agricultura).
   

3.3. Os elementos humanos da paisaxe agraria

A conformación dunha paisaxe agraria ven condicionada por unha serie de elementos que dependen da acción humana, como son o tipo de leiras, o sistema de cultivo e a variedade de cultivos que se producen.

As leiras son as porcións de terreo agrario que pertencen a un mesmo propietario, e poden presentar diferentes formas e tamaños. Cando se trata de fincas de extensión superior a 100 hectáreas (1 Ha = 100 m x 100 m), falamos de latifundios, mentres que se é inferior a 10 hectáreas denomínanse minifundios. Ademais, as leiras poden estar cercadas, comunicándose por unha zona de camiños, formando campos cerrados ou bocage. No caso contrario temos os campos abertos ou openfield, que é predominante na Submeseta Sur de España.

Os sistemas de cultivo poden aproximarse a dous modelos:

●       A agricultura intensiva busca aproveitar ao máximo a terra. Nos países desenvolvidos conséguese utilizando téncias de cultivo modernas que proporcionan un alto rendemento. Nos países en desenvolvemento, como os campesiños practican unha agricultura tradicional pouco ou nada tecnificada, o aproveitamento intensivo da terra lógrase empregando man de obra abundante, pero o rendemento é baixo.

●       Na agricultura extensiva as leiras non se explotan na súa totalidade, senón que se deixa unha parte en barbeito, é dicir, sen sementar, para facilitar a recuperacón da fertilidade da terra. A agricultura extensiva practícase tanto en países desenvolvidos (onde existen grandes superficies de terreo, como Estados Unidos, Arxentina ou Australia) como en países subdesevolvidos. Dase sobre todo en grandes estensións (latifundios).

Segundo estes dous modelos, a agricultura pode empregar diferentes técnicas. Así, na agricultura intensiva predominan elementos de regadío como cables, regos, aspersores, etc., que aumentan a produtividade da terra; mentres que nos sistemas extensivos é máis corrente a agricultura de secaño, onde só se conta coa auga procedente das chuvias.

En canto á variedade de cultivos, imos distinguir entre o monocultivo e o policultivo. No monocultivo só se cultiva un produto, o que simplifica o uso de maquinaria e é habitual en latifundios, destinados á produción comercial. Pola súa banda, o policultivo consiste na combinación de diversos produtos, e dase sobre todo en pequenas leiras (minifundios), no que se coñece familarmente como cultivos de horta, que tenden a destinarse ao consumo familiar dos agricultores.

 

4. Se unha explotación ten 20.000 metros cadrados, en que categoría de tamaño a podemos encadrar?
5. Define o barbeito, e explica se podería ser unha técnica adecuada para a agricultura intensiva.
6. Que sistema de cultivos (monocultivo/policultivo) se orienta ao consumo particular? Cal busca sobre todo a rendibilidade económica?

3.4. A agricultura das rexións desenvolvidas

Nos países desenvolvidos, a revolución agrícola que comezou a finais do século XVIII en Reino Unido supuxo o paso dunha agricultura de subsistencia, destinada a alimentar as familias campesiñas, a unha agricultura de mercado, é dicir, orientada á venda. Co fin de obter o máximo beneficio con esta venda, a agricultura de mercado presenta as seguintes características:

➔    A especialización da produción. Normalmente cultívase un só produto en cada explotación agrícola, o que simplifica o traballo e o uso de maquinaria, e mellora os rendementos.

➔    A mecanización das labores do campo. Gran parte do traballo humano substitúese por máquinas, que multiplican a produtividade da agricultura tradicional, o que se traduce en realizar as tarefas agrícolas cada vez en menos tempo, con moita menos man de obra e polo tanto cun custo moi inferior.

➔    A aplicación de modernas técnicas de cultivo, entre outras as seguintes:

◆      Os fertilizantes químicos melloran a capacidade da terra e permiten obter varias colleitas anuais.

◆      A selección de sementes de alto rendemento facilita unha produción moi elevada.

◆      Os produtos fitosanitarios preveñen e curan as enfermidades e plagas.

◆      Os invernadoiros permiten o cultivo en zonas de clima e solo adversos.

◆      A rega por goteo e a hidropónica son froito da investigación e aforran unha gran cantidade de auga.

◆      Algunhas técnicas permiten optimizar a auga e o solo cultivable, como o acolchado (cultivos cobertos por plástico que non deixa medrar outras herbas) e o enareado (cultivos rodeados dunha capa de area que compre unha función similar).

◆      Os avances da biotecnoloxía deu lugar a novas variedades de cultivos modificados xeneticamente, que coñecemos como transxénicos ou OMX (organismos modificados xenéticamente).

Debido á enorme produtividade que se acada na agricultura de mercado, os prezos dos produtos son cada vez menores, como dixemos; porén, para competir con produtos doutros países de menor nivel económico algúns países desenvolvidos (como os da UE) recorren a subvencións estatais, para baixar aínda máis os prezos e competir cos produtos estranxeiros.

 

7. Co acrónimo FASTER, cita seis avances tecnolóxicos da agricultura de mercado que se mencionan neste texto.
8. Que ocorre coa oferta de produtos na agricultura de mercado? Que consecuencia ten nos prezos?
9. Como interveñen os Estados desenvolvidos na súa agricultura nacional?

 

 

3.5. A agricultura das rexións en desenvolvemento

Nos países subdesenvolvidos, a agricultura é unha das principales actividades económicas, e atopamos dous modelos moi diferenciados: a agricultura tradicional e a agricultura de plantación.

A agricultura tradicional ocupa a pequenos campesiños con escasos recursos que tratan de abastecer o seu propio consumo familiar. É habitual o policultivo en minifundios, practicado con ferramentas primitivas, polo que se obtén unha produtividade moi baixa. As colleitas son moi variables en función da meteoroloxía que se da cada ano. Algúns sistemas tradicionais típicos son:

❖     A agricultura de rozas, antes máis común e actualmente reducida ás rexións de clima ecuatorial e tropical, que implica a queima periódica de partes da selva para abonar a terra coas cinzas. Unha vez cultivada, búscase unha nova zona de cultivo e a vexetación volve a medrar en pouco tempo.

❖     A agricultura sedentaria de secaño, con cultivos extensivos de cereais (trigo, cebada, etc.). E necesario combinar o cultivo das leiras con períodos de barbeito, nos que a terra pode recuperar os nutrientes. Tamén é frecuente explotar as partes menos produtivas co pastoreo de ovellas ou cabras, que aproveitan a vexetación natural da zona.

❖     A agricultura irrigada monzónica, propia do Sureste e Sur de Asia e outras zonas de clima monzónico, onde as copiosas chuvias do outoño permiten cultivar arroz, en vales ou socalcos. Estes cultivos requiren unha man de obra moi intensa polo xeral, e dan un gran rendimento, con varias colleitas anuais.

A agricultura de plantación dase tamén en países subdesenvolvidos e está controlada por grandes empresas multinacionais, que se dedican á exportación aos países máis desenvolvidos, especializándose nun só cultivo que lles da unha rentabilidade especial (azucre, tabaco, cacao, etc.). Require dunha inversión moi grande de capital, en infraestruturas de transporte e tamén en maquinaria e tecnoloxía. Ao mesmo tempo, precisan de grandes coidados por parte de traballadores, polo que son intensivos en man de obra, e aproveitan os baixos salarios destes países para obter produtos a un prezo reducido.

 

10. Que condicións tecnolóxicas presenta a agricultura de subsistencia, e que consecuencia ten isto, segundo o texto?
11. Indica que tipo de agricultura de subsistencia...

➢     se pratica no extremo Oriente.

➢     consiste en incendiar o bosque.

➢     combina o cultivo co pasto do gando

➢     alterna cultivos distintos e un tempo de descanso

➢     precisa moitos agricultores en pouco espazo

➢     se reduce actualmente a zonas tropicais do planeta

➢     da varias produccións nun só ano

➢     implica un cambio constante da ubicación dos cultivos

3.6. A gandaría

A gandaría consiste na cría de animais para o seu aproveitamento: produción de carne, leite, ovos, coiro, la, mel, etc., como forza de traballo ou, simplemente, para a reprodución.

As especies animais máis numerosas son as que constitúen os gandos bovino, ovino, porcino e aviario. Ademais, en determinados lugares son importantes os gandos caprino e equino; a cría de coellos, chamada cunicultura; e a de abellas, que, cando se destinan ao aproveitamento dos seus produtos constitúen a apicultura.

Tradicionalmente, a gandaría foi considerado como un complemento da agricultura. Por iso, en xeral, a súa práctica localízase nas zonas menos favorables para o desenvolvemento dos cultivos. Hai granxas que se dedican exclusivamente á cría de animais, pero existen outras onde conviven os cultivos e o gando. Nelas, a agricultura produce a maior parte do alimento para os animais e estes proporcionan o esterco que se utiliza para fertilizar a terra.

No último século, a investigación científica permitiu obter razas selectas, que proporcionan elevados rendimentos, e vencer moitas enfermidades que afectaban ao gando. E as novas tecnoloxías conseguiron incrementar notablemente a produción e desenvolver sistemas de refrixeración e conxelación que fan posible trasladar os produtos gandeiros a longas distancias en perfecto estado. Con todo, a mecanización e a tecnificación modernas non se empregan por igual nas explotacións gandeiras. Por iso se diferencian dous tipos principais de gandaría:

●       Gandaría extensiva: practícase tanto nos países desenvolvidos como nos demais, e é propia das grandes explotacións nas que o gando vaga polo monte e se alimenta de pastos naturais. Require poucos investimentos, pero a súa produtividade é baixa. Os tipos de gando máis característicos son o bovino, o ovino e o caprino, e os países nos que se da maís son aqueles que presentan grandes zonas de pastos, como EE. UU., Arxentina, Brasil, Sur de Rusia, etc.

●       Gandaría intensiva: tamén se coñece como gandaría industrial. É propia de países desenvolvidos, e cada explotación se especializa nunha soa especie. Este tipo de actividade require grandes investimentos de capitais en instalacións, tecnoloxía, pensos para o gando, etc., aínda que a súa alta produtividade compensa estes gastos.

 

12. Nomea cinco tipos de gandaría e menciona que animais se cría en cada un.
13. Qué técnica permitiu nos últimas tempos aumentar o rendimento do gando e reducir o impacto das epidemias que sofre?
14. Menciona tres lugares do mundo que destacan pola gandaría extensiva.