Tema 4. Minaría, enerxía e industria

Tema 4. Minaría, enerxía e industria - 3ºESO (pdf)

Tema 4. Minaría, enerxía e industria

4.1. A explotación dos recursos minerais: a minaría

As persoas utilizamos os recursos da natureza para cubrir as nosas necesidades, sexa directamente ou mediante transformacións. Chamámoslles materias primas aos recursos naturais que a industria transforma en produtos elaborados. Por outra banda, as fontes de enerxía son os recursos naturais que, tras un proceso de transformación, proporcionan a forza requirida polos procesos industriais e o transporte, e cobren moitas necesidades cotiás (luz, calor, etc.).

Moitas materias primas, e tamén fontes de enerxía, atópanse no subsolo da Terra. A minaría é a actividade que nos permiten extraelos cando se localizan en cantidades abundantes, nos chamados xacementos. Pola súa relación directa coa actividade industrial, consideramos a minaría dentro do sector secundario, e non no primario. Podemos clasificala en varios tipos:

ü  Explotacións a ceo aberto, cando o mineral está a rentes de terra, en canteiras.

ü  Minería subterránea, se se encontran no seu interior, sendo bastante máis custoso pola necesidade de perforar a grandes profundidades.

ü  Minería submarina ou dragado, realizada mediante uns barcos chamados dragas, que operan a maquinaria de extracción dos materiais do fondo mariño.

ü  Pozos de perforación, específicos da extracción de hidrocarburos (petróleo, gas), para o que se realizan perforacións mediante barrenas rotatorias.

Por outra banda, cabe definir o termo rocha, que é un material formado pola actividade xeolóxica da Terra, e que pode conter un ou varios minerais, elementos cunha composición química determinada.

A explotación dos recursos minerais evoluciona notablemente co paso do tempo; así, a aplicación de novas técnicas extractivas permite aumentar a oferta de recursos dispoñibles, como ocorre coa fractura hidráulica ou “fracking”, que converteu a Estados Unidos no primeiro produtor mundial de petróleo nos últimos anos grazas á explotación dos esquistos bituminosos, que eran antes imposibles de aproveitar.

Tamén son habituais as variacións na demanda dun recurso mineral, o que condiciona o desenvolvemento da industria. Un exemplo disto témolo nas centrais térmicas, que a causa do aumento do prezo do gas volven a empregar o carbón para a produción de electricidade en Europa.

 

1. Que nova técnica extractiva fixo de EE. UU. o líder na produción de petróleo?
2. Indica que tipo de explotación mineira se describe:

ÿ         Obtén recursos mediante embarcacións ou dragas

ÿ         Realiza ocos mediante a rotación das barrenas

ÿ         Ten un alto custo pola súa profundidade

ÿ         Esta pensada sobre todo para hidrocarburos

ÿ         Permiten ao mineiro escavar e broncearse ao mesmo tempo

ÿ         Requiren un seguimento moi laborioso da veta mineral

ÿ         Inclúe entre outras as canteiras de granito de Porriño

ÿ         Extrae materiais incrustados na codia oceánica

4.2. As fontes de enerxía

A enerxía é fundamental para o desenvolvemento económico dun país e para o benestar da súa poboación. Os seres humanos usaron a enerxía desde a súa aparición hai miles de anos, comezando pola propia forza humana, e máis tarde obtendo enerxía do lume, dos animais, do vento, da auga... Un punto fundamental na historia humana tivo lugar cando se inventou a primeira máquina de vapor, movida pola combustión de carbón mineral; isto ocorreu hai uns dous séculos e medio.

Dende entón apareceron novas fontes que posibilitan moitas das nosas actividades actuais (petróleo, gas, electricidade, etc.). Dende a crise do petróleo de 1973, diversifícanse aínda máis as fontes de enerxía: gas natural, enerxías renovables, etc.

En función de onde se obtén a enerxía, debemos considerar dous grandes grupos: as fontes primarias e as secundarias. As fontes primarias de enerxía son as que veñen directamente da natureza, como os combustibles fósiles (carbón, petróleo), o uranio e as enerxías renovables (solar eólica...). As fontes secundarias de enerxía son as que se producen a partir dunha enerxía primaria, como a electricidade e os combustibles derivados do petróleo (gasolina, gasóleo, etc.).

A demanda de enerxía é moito maior nos países desenvolvidos, nos que a industria, os transportes e o consumo das familias é moi alto; de xeito que o consumo de enerxía por habitante é un indicador do grao de desenvolvemento dun país. Ademais, no panorama enerxético mundial existe unha distribución moi desigual da produción e do consumo:

ÿ       Os países da OPEP están entre os grandes abastecedores mundiais de hidrocarburos.

ÿ       Polo contrario, potencias industriais como Xapón e a Unión Europea son deficitarias, pois presentan un baixo nivel de produción e unhas necesidades enerxéticas moi altas.

ÿ       Estados Unidos destaca ao mesmo tempo como consumidor, polo alto nivel de desenvolvemento económico do país, e como produtor, grazas ás novas técnicas de extracción das que xa falamos anteriormente. Xunto a Canadá, prevese que se converterán en importantes exportadores de enerxía nas próximas décadas.

ÿ       Nos últimos anos apareceron novos consumidores, os países emerxentes de recente industrialización, entre os que se atopan China e India, que viron aumentar notablemente a súa demanda enerxética.

 

 

3. Cal foi a primeira fonte de enerxía empregada na industria moderna (finais do s. XVIII)?

4.3. Enerxías non renovables

A enerxía non renovable provén de diversas fontes, sendo as máis importantes actualmente os hidrocarburos, en particular o petróleo e o gas natural. Estes orixináronse pola descomposición de organismos vivos no fondo dos océanos nun proceso que dura millóns de anos e que continúa hoxe en día. Con frecuencia, o petróleo e o gas localízanse nun mesmo xacemento, o que facilita a súa explotación. O petróleo cru refínase para obter tanto combustibles como todo tipo de materias primas na actualidade. En canto ao gas, ten aplicacións en todos os sectores económicos, e está a ter importancia na produción de enerxía eléctrica en centrais térmicas.

As maiores reservas de petróleo (que se poida extraer polo momento coa tecnoloxía actual e de forma rendible) localízanse no golfo Pérsico, Venezuela e Canadá. As reservas de gas pola súa banda teñen unha distribución máis diversa, pero destaca tamén o golfo Pérsico e Rusia.

Outra fonte de enerxía non renovable é o carbón, que igual que os hidrocarburos é un combustible fósil, produto da descomposición dos bosques do período Carbonífero, hai máis de 300 millóns de anos. Foi moi importante no s. XIX, xa que a Revolución industrial foi posible grazas á máquina de vapor, accionada coa combustión de carbón. Actualmente segue a ser unha das enerxías máis consumidas, sobre todo dende que o prezo do petróleo se disparou a finais do s. XX.

O carbón é o combustible fósil máis abundante e tamén o que conta cunha maior dispersión xeográfica, xa que se atopa por todo o planeta. As principais reservas están en China, Australia, América do Norte e Rusia.

A enerxía nuclear orixínase a partir dun proceso de fisión ou separación dos átomos de uranio, un elemento que se atopa na natureza en cantidades limitadas. O uranio require un proceso de enriquecemento para ser usado, cunha tecnoloxía da que non dispoñen todos os países. Os principais produtores son países desenvolvidos, como Estados Unidos, Francia e Xapón. O caso de Francia é significativo pola súa aposta pola nuclear, igualándose coa produción dun xigante como China e achegándose á metade de todo EE. UU.

O uso da enerxía nuclear xerou movementos de protesta que denuncian o problema do almacenamento dos residuos radioactivos e o risco dun accidente nuclear. Con todo, tamén conta con numerosos defensores, que argumentan que a enerxía nuclear non emite gases nocivos á atmosfera e é un medio barato e fiable de subministrar unha enerxía constante.

 

4. Menciona cinco produtos que consumes e non sabías que están feitos con petróleo.
5. Cal é o combustible fósil máis abundante e repartido na superficie do planeta?
6. Que país presenta o maior nivel de produción de enerxía nuclear en relación co seu tamaño?
   

4.4. Enerxías renovables

As enerxías renovables son aquelas que se orixinan pola propia dinámica do planeta Terra, especialmente polo seu movemento e a calor interna, e explótanse como alternativa aos problemas de esgotamento, contaminación e dependencia comercial que presentan as non renovables.

A enerxía hidráulica aproveita a forza da caída da auga para xerar electricidade. Nas centrais hidroeléctricas a auga retida cae, cedendo toda a súa enerxía a unhas turbinas que moven os xeradores eléctricos. É a enerxía renovable máis utilizada.

A enerxía eólica é a segunda fonte de enerxía renovable máis usada. O vento converteuse nun importante recurso para producir electricidade, aínda que existen inconvenientes como o forte impacto na paisaxe e a morte de numerosas aves que se estrelan cos aeroxeradores.

A enerxía solar é obtida mediante paneis e concentradores solares que captan a calor ou a luz do Sol. A solar térmica serve para quentar auga por debaixo dos 80 ºC e empregala para calefacción, ou ben para xerar vapor, que move os xeradores que producen electricidade. A solar fotovoltaica, a través de células fotosensibles, transforma directamente a luz do sol en electricidade.

A enerxía da biomasa prodúcese pola transformación de materia orgánica como residuos forestais, agrícolas, urbanos e incluso cultivos enerxéticos (cana de azucre, cardo...), en enerxía calórica. A calor serve directamente como calefacción, ou pódese usar para xerar electricidade. Tamén é posible transformar a biomasa en combustible sintético (biodiésel, etanol...) para o transporte.

A enerxía xeotérmica aproveita a calor interna da Terra. As súas aplicacións varían en función das temperaturas. Por debaixo de 90 ºC serve para calefacción e auga quente nos fogares. Entre 90 e 150 ºC, emprégase para usos industriais e produción eléctrica. Por riba dos 150 ºC, o vapor de auga transfórmase en enerxía eléctrica.

A enerxía mareomotriz aproveita o movemento de ascenso e descenso das mareas, polo que require fortes mareas e unhas infraestruturas bastante custosas. Tamén se pode obter enerxía a partir das ondas, das correntes mariñas ou da diferenza de temperatura entre a superficie e as augas profundas. A central de Sihwa Lake, en Corea do Sur, é a maior instalación do mundo.

O uso de renovables presenta dúas grandes vantaxes: a primeira é que están dispoñibles en todo o mundo, en maior ou menor medida; a segunda é que teñen un impacto medioambiental máis lixeiro que as non renovables. Porén, existen algúns inconvenientes a considerar, como a descontinuidade do seu subministro, e a imposibilidade de almacenala nas cantidades suficientes para o consumo que demandamos. Por iso, aínda é cedo para apoiarse nelas dun xeito exclusivo.

 

7. Que enerxía renovable...

o    se produce a partir da descomposición de seres vivos?

o    produce moitas mortes de aves?

o    é posible grazas ao movemento da Lúa?

o    pode ser térmica ou fotovoltaica?

o    ven dada pola forza da gravidade da Terra?

o    procede da profundidade da Terra?

4.5. Nacemento e desenvolvemento da industria

Durante séculos, a maioría da poboación viviu no campo, dedicada ás actividades agrarias. As familias elaboraban os obxectos que necesitaban nas súas casas (produción doméstica) ou encargábanos aos obradoiros artesáns (produción artesanal), onde cada traballador fabricaba o produto de principio a fin.

No último terzo do século XVIII, en Inglaterra, déronse as condicións necesarias para que xurdise un novo modo de produción, o industrial, baseado en:

v  Innovacións técnicas: inventos como a máquina de vapor de James Watt, as fiadoras, os teares, as locomotoras...

v  A división do traballo: descubriuse que a produtividade aumentaba moito se cada operario se encargaba de facer unha mesma tarefa ou etapa do proceso de fabricación.

v  A produción a grande escala: a alta produtividade permitiu disparar a oferta de produtos no mercado, o que reduciu moito os prezos e favoreceu o comercio internacional.

Estes cambios transformaron a economía e a sociedade, provocando un extraordinario crecemento das cidades, xa que o campesiñado abandonaba o campo en masa para traballar nas fábricas que se comezaban a construír. As consecuencias foron tan profundas que denominamos este proceso Revolución Industrial, a cal consolidou definitivamente o capitalismo como modelo económico. Nesta primeira fase, desde Inglaterra a industrialización estendeuse a uns poucos países europeos, como Francia, Alemaña e Bélxica.

A finais do s. XIX iniciouse unha nova fase, chamada Segunda Revolución Industrial. En EE. UU. apareceu un novo modo de fabricación, o fordismo, creado na fábrica de automóbiles Ford. Os obreiros da fábrica traballaban nunha cadea de montaxe e os automóbiles se desprazaba cara a eles, polo que non tiñan que moverse e non perdían tanto tempo. Con este sistema, a produción aumentou enormemente e reducíronse os custo por unidade producida, o que posibilitou baixar os prezos dos produtos e poñelos ao alcance de moitas máis persoas. Iniciábase así a era do consumo de masas. Novos países, como Estados Unidos e Xapón, lideraron xunto a Europa Occidental esta nova revolución económica.

 

8. En que país se orixina a revolución industrial?
9. Que novo sistema de produción aparece a finais do s. XIX, e en que consiste?

 

 

4.6. Características da industria actual

As actividades industriais poden ser clasificadas en base a diferentes criterios, como por exemplo:

Ø  O grao de innovación e desenvolvemento tecnolóxico: existen industrias maduras, como a téxtil, a siderúrxica ou a naval, que tiveron o seu auxe no comezo da revolución industrial; e industrias punta, que son as que se están a desenvolver mediante a investigación e a innovación, como a biotecnoloxía, as telecomunicacións e a robótica.

Ø  O destino dos produtos: as industrias de base preparan produtos pouco elaborados que serán usados por outras industrias (como pranchas de aceiro); as industrias de bens de equipo producen maquinaria que será tamén empregada noutras industrias (como as formigoneiras); as industrias de consumo elaboran produtos que se destinan directamente a quen os vai consumir (como as bebidas embotelladas).

No contexto actual da globalización, son necesarias novas estratexias para aforrar custos e manterse dinámicos nun escenario mundial que cambia sen parar. Unha delas é a descentralización da produción, que se pode facer de varias formas:

a)      Deslocalizando a actividade en varios territorios, aproveitando as vantaxes de cada un: por exemplo, nun país realízase a investigación e o deseño do produto, noutro lévase o control financeiro e comercial, e nun terceiro realízase a produción propiamente dita.

b)      Subcontratando outras empresas especializadas nunha determinada actividade, por exemplo o márketing, o mantemento técnico, etc.

c)      Alcanzando acordos de cooperación con outras empresas, para axudarse mutuamente en diversos ámbitos.

 Outro trazo relevante da industria actual é a súa crecente automatización. As máquinas e robots están a realizar a meirande parte das tarefas máis monótonas e pesadas, polo que a man de obra xa non é necesaria para elas. Isto ten importantes consecuencias:

ÿ       Descende o emprego industrial, que na primeira metade do s. XX ocupaba á maioría da poboación activa.

ÿ       Mellora a calidade do emprego industrial, é dicir, os empregos que quedan son máis cualificados e especializados (dirección, xestión...), dado que son precisamente os máis complicados de substituír por máquinas.

ÿ       A man de obra que xa non é precisa na industria ocupa novas actividades que se desenvolven no sector terciario (servizos). Aparecen novos servizos periféricos que non están relacionados coa industria directamente, pero que son básicos para o bo funcionamento empresarial, como a loxística, a investigación, etc. Por iso, fálase dunha terciarización da economía actual.

10. Indica un tipo de industria calquera, e clasifícao segundo os criterios vistos neste apartado.
11. Que sector da economía ten cada vez máis protagonismo na actualidade? Como se chama esta tendencia?
    

4.7. Minaría, enerxía e industria en España

A industrialización en España comezou a mediados do século XIX, algo máis tarde que nos primeiros países industriais. Os primeiros focos estiveron en Cataluña, en relación coa industria téxtil do algodón; e no País Vasco e Asturias, que destacaron pola minaría do ferro e do carbón.

No primeiro terzo do século XX, a industria peninsular creceu notablemente coa independencia de Cuba e Filipinas de España, e disparouse grazas á neutralidade española na primeira Guerra Mundial. A política proteccionista da ditadura de Primo de Rivera, e a súa creación de grandes empresas públicas e infraestruturas de transporte fixo que o emprego industrial se duplicara entre 1900 e 1930. Esas grandes empresas estatais acaparaban o mercado, xa que eran as únicas con licenza para funcionar, de xeito que se creaba un monopolio que excluía a competencia de empresas privadas.

O crecemento freouse en seco durante a Guerra Civil (1936-39), pero retomouse a finais dos anos 50. De 1959 a 1975, a industria española experimentou un salto espectacular, coñecido como o Desarrollismo. Apareceron novas zonas industriais, no litoral levantino, galego, cantábrico e andaluz, e outros focos no interior, sobre todo Madrid, Zaragoza e Valladolid.

Dende 1975, a industria española entrou en crise, especialmente as máis maduras, que perderon a capacidade de innovar e competir. Por iso, nos anos 80 produciuse unha reconversión industrial, que supuxo o peche de moitas empresas estatais, sobre todo grandes siderúrxicas e estaleiros que lastraban a capacidade económica do país. Xa nos anos 90 e principios do s. XXI, a produción industrial alcanzou a súa máxima dimensión.

 

12. Cales foron as primeiras zonas industriais de importancia en España, dende o s. XIX?
13. Como se chama o dominio do mercado que ten unha empresa grazas a privilexios estatais? En que época foi frecuente esta situación en España?
14. Como se chama a época de maior crecemento industrial do s. XX? En que ano comezou?
15. Que nome recibiu o desmantelamento de grandes empresas estatais que xa non podían competir nos seus sectores económicos? En que época tivo lugar este proceso?

 

 

 

COMENTARIO DE TEXTO

Izar, a primeira empresa española do sector da construción naval, é tamén o primeiro gran problema de reconversión industrial ao que se enfronta o novo Executivo do PSOE. Xurdida en decembro de 2000 da fusión dos estaleiros civís – Astilleros Españoles, S. A. (AESA)- e dos militares (Empresa Nacional Bazán), a empresa estatal non puido remontar o voo debido á falla de pedidos e á competencia feroz de países con menores custos como Corea do Sur. A Sociedade Estatal de Participacións Industriais (SEPI), da que depende, prepara un plan para intentar salvar os estaleiros, sobre os que pende a ameaza de novas multas da Comisión Europea por entender que recibe axudas públicas. (...)

Tres reconversións marcaron o sector nos últimos 20 anos que provocaron unha redución do persoal desde os 39.229 traballadores de 1984 ata os 10.862 de final de 2003. A reconversión de 1984, o axuste de 1995 e a fusión de Astilleros Españoles e Bazán en 2000 para dar lugar a Izar son os tres momentos álxidos dunha reconversión permanente que viviu momentos de tensión sindical e social en varias poboacións con estaleiros.

Fonte: adaptado de El País Digital, 25-07-2004

 

Escribe unha REDACCIÓN na que debes incluír as seguintes partes:

1)      Introdución, indicando brevemente o tema do que trata o texto, para situarnos.

2)      Comentario, onde debes tocar as seguintes cuestións:

a.       Que exemplo de reconversión se menciona no texto?

b.       Que causas históricas ten este proceso en España?

c.       Que obxectivos ten a reconversión?

3)      Conclusión, na que PODES incluír: o teu punto de vista sobre o tema, a utilidade deste artigo para comprender a situación da industria ou outro aspecto que consideres relevante mencionar.